Zachodni Ośrodek Badań Społecznych i Ekonomicznych

Po wyborach – podobieństwa i różnice

Przeglądając analizowane oba tytuły prasy drugiego obiegu zauważyć można wiele podobieństw. Zarówno w „Feniksie” jak i „Solidarności Środkowego Nadodrza” obszernie prezentowano sylwetki kandydatów solidarnościowych, program Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” i zamieszczano instrukcję do głosowania. Pojawiały się też informacje o działalności struktur NSZZ „Solidarność”. Informowano także o kontrkandydatach koalicyjnych, reprezentujących komunistyczny system,  których krytykowano za ukrywanie przynależności partyjnej. W obu pismach zachęcano do udziału w wyborach i głosowania na kandydatów solidarnościowych. Namawiano do skreślania nazwisk na partyjnych listach i na liście krajowej. W „Solidarności Środkowego Nadodrza” ton tych wypowiedzi był nieco łagodniejszy niż w „Feniksie”. Prezentowane opinie o Okrągłym Stole, jak i zbliżających się wyborach w obu pismach były pozytywne. Po wyborach środowisko zielonogórskie na łamach „Solidarności Środkowego Nadodrza” zajmuje się wyłącznie odniesionym zwycięstwem. Autorzy zastanawiają się, czy zniknie podział na „my-oni”, zachęcają do dalszej aktywności związkowej i społecznej. Natomiast środowisko gorzowskie mniej uwagi poświęca sukcesowi „Solidarności”, natomiast ujawnia w „Feniksie” pierwsze dylematy: 

• czy opozycja powinna przystać na wybory uzupełniające po odrzuceniu listy krajowej?
• czy Krajowa Komisja Wykonawcza podjęła słuszną decyzję w sprawie rozwiązania wojewódzkich Komitetów Obywatelskich? Dylematy te okazały się dość trwałe w środowisku gorzowskiej opozycji.

Takich dylematów nie przedstawiają zielonogórscy redaktorzy, całkowicie zachłyśnięci wynikiem wyborów. 

Prasa opozycyjna w okresie kampanii wyborczej nie miała większego wpływu na tę kampanię, ani tym bardziej na wyniki głosowania. Zarówno w Gorzowie Wlkp., jak i w Zielonej Górze wydano w tym czasie tylko po cztery numery gazet („Feniksa” i „Solidarności Środkowego Nadodrza”) i to w stosunkowo niewielkich nakładach. Znacznie większe znaczenie mógł mieć wpływ wysokonakładowej „Gazety Lubuskiej”, dziennika PZPR i tygodników oficjalnych, takich jak „Ziemia Gorzowska” czy zielonogórskie „Nadodrze”. Jak się jednak okazało nie był on aż tak znaczący. Ważnym elementem kampanii wyborczej były ulotki i plakaty, a także audycje radiowe i programy telewizyjne. Duże znaczenie miały też spotkania z wyborcami, które często przybierały charakter bardziej wieców niż merytorycznych dyskusji. Mimo dużej apatii i zniechęceniu, duża część społeczeństwa była przeciwna ówczesnej władzy i dała temu wyraz w czerwcowych wyborach. 

Wybory w prasie podziemnej

Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza prasy niezależnej, ukazującej się w województwach gorzowskim i zielonogórskim w okresie kampanii wyborczej do parlamentu w 1989 r., która rozpoczęła się bezpośrednio po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu (05 kwietnia 1989 r.).  Analizie poddano dwa główne tytuły gazet drugiego obiegu: gorzowski „Feniks”  i zielonogórską „Solidarność Środkowego Nadodrza”, które stały się w tym okresie organami prasowymi wojewódzkich Komitetów Obywatelskich „Solidarności” w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze. W województwie gorzowskim ukazywało się w tym czasie co najmniej kilka innych tytułów prasowych, w tym: „Solidarność Stilonowska”, „Szaniec”, „Sokół”, „Bez Przemocy”, „Aspekty”, „Pokolenie”, a w województwie zielonogórskim - Pismo Ruchu Młodzieży Solidarnej w Sulechowie, ale miały one w okresie kampanii wyborczej znacznie mniejsze znaczenie. 

W omawianym okresie ukazało się sześć numerów „Feniksa”:

• - nr 189 z dnia 06 kwietnia 1989 r.,
• - nr 1/190 z dnia 29 kwietnia 1989 r.,
• - nr 2/191 z dnia 10 maja 1989 r.,
• - nr 3/192 z dnia 18 maja 1989 r.,
• - nr 4/193 z dnia 26 maja 1989 r.,
• - nr 194 z dnia 01 lipca 1989 r.

oraz sześć numerów „Solidarności Środkowego Nadodrza”:

• Maj 1989 r. (wydanie I),
• Maj 1989 r. B (wydanie II),
• Maj 1989 C (wydanie III),
• Czerwiec 1989 A (wydanie I),
• Czerwiec 1989 B (wydanie II),
• Lipiec 1989 A (wydanie I).

Nakłady każdego z tych wydań wynosiły od dwóch do kilku tysięcy egzemplarzy, były większe niż nakłady innych pism opozycyjnych ukazujących się w województwach gorzowskim i zielonogórskim, ale wielokrotnie mniejsze od nakładów prasy oficjalnej. 

Sytuacja opozycji była w Gorzowie Wlkp. zupełnie inna niż w Zielonej Górze. Gorzowska opozycja działała bardzo aktywnie nieprzerwanie od stanu wojennego do 1989 r. Natomiast w Zielonej Górze środowisko opozycyjne rozbite w stanie wojennym odbudowywało się dopiero wraz z rozpoczęciem obrad Okrągłego Stołu. „Feniks” – pismo gorzowskiej „Solidarności” ukazywało się w drugim obiegu regularnie (mniej więcej co dwa tygodnie) od czerwca 1982 r., a druk „Solidarności Środkowego Nadodrza” wznowił dopiero zielonogórski Komitet Obywatelski „Solidarność” po sześciu latach przerwy w jego wydawaniu.